نامزدی دورانی است که پس از خواستگاری و اعلام رضایت طرف مقابل، دو نفر برای ازدواج در آینده توافق میکنند. قرارداد نامزدی موجب پیدایش تعهد اخلاقی و آثار حقوقی می‌شود، که در این مقاله به بررسی نامزدی و آثار حقوقی  آن میپردازیم.

قرارداد نامزدی در قانون مدنی

طبق قانون مدنی ، نامزدی یک عقد جایز است بنابراین هر یک از دو طرف می‌توانند آن را فسخ کرده و از ازدواج صرف‌نظر کنند و طرف دیگر نمی‌تواند از این جهت صرف خودداری نامزد ممتنع از ازدواج، مطالبه خسارات کند.قواعد مربوط به دوران نامزدی در حقوق ایران ، ضمن مواد 1035 الی 1040 قانون مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته است .

طبق ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی می‌گوید: ((وعده ازدواج، ایجاد عُلقه زوجیت نمی‌کند، اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر شده، پرداخته شده باشد. بنابراین، هر یک از زن و مرد، مادام که عقد نکاح جاری نشده است، می‌توانند از ازدواج، امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه، او را مجبور به ازدواج کند یا به دلیل امتناع از وصلت، مطالبه خسارتی کند.))

برهم زدن نامزی و مطالبه خسارات مادی و معنوی ناشی از آن

گرچه قانون‌گذار حق امتناع از وصلت را برای هریک از طرفین در نظر گرفته است، ولی هیچ‌یک از آن‌ها امکان سوءاستفاده از این حق را نداشته و درصورتی‌که مرتکب تقصیر شوند، مسئول شناخته‌شده و ملزم به جبران خسارات مادی و معنوی وارده به طرف است.

بنابراین هر گاه یکی از نامزدها، بدون دلیلی موجه، قرارداد نامزدی را بر هم بزند، باید خسارات ناشی از عملکرد بدون دلیل و مقصرانه خود را جبران کند زیرا هر چند او به موجب قانون حق برهم زدن قرارداد نامزدی را داشته است اما نباید از این حق قانونی خود سوء استفاده کرده و با تقصیر آن را به ضرر طرف دیگر بهره‌برداری کند. چرا که به موجب اصل ۴۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:

((هیچ‌کس نمی‌تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.))

طبیعی است که مطابق با قواعد عمومی حقوق ایران، نامزدی که مدعی است در اثر بر هم خوردن قرارداد نامزدی، ضرر و زیانی به او وارد شده است، با اثبات تقصیر نامزد دیگر، می‌تواند خسارات وارده به خود را مطالبه کند. بنابراین در اثر به هم خوردن نامزدی بدون علت موجه، به حیثیت و آبروی نامزد دیگر یا به عواطف و احساسات او لطمه قابل توجهی وارد شود، با توجه با ملاک اصل ۱۷۱ قانون اساسی و قانون مسئولیت مدنی مصوب سال ۱۳۳۹، که جبران خسارت معنوی را به صراحت به رسمیت شناخته است باید به نامزدِ زیان دیده، حق داد که علاوه بر مطالبه خسارات مادّی، جبران زیان های معنوی را نیز بخواهد.

اما به طور معمول، کمتر اتفاق می‌افتد که در بررسی و اظهار نظر نسبت به چنین پرونده‌هایی، آرایی مبنی بر پرداخت مبالغی وجه نقد به عنوان جبران خسات رامعنوی صادر شود.

استراد هدایا و هزینه ها ناشی از برهم خوردن نامزدی

یکی از اختلافات زوجین در دوران نامزدی ، هدایایی است که در این ایام و قبل از برهم خوردن آن به یکدیگر داده اند . گاهاً اتفاق می افتد که هدایای رد و بدل شده بسیار گزاف هم بوده اما اینکه آیا امکان استرداد آن می باشد .

بر اساس ماده 1037 قانون مدنی، ((هریک از نامزدها می توانند در صورت به هم خوردن وصلت منظور ، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند و اگر عین هدایا موجود نباشد ، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می شود ، مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.))

به همین دلیل ، هر یک از نامزدها می توانند اقدام به طرح دعوای استرداد هدایای نامزدی کنند . منظور از هدایای دوران نامزدی ، هدایایی است که بعد از خواستگاری و قبل از عقد ازدواج داده شده است که این هدایا به دو نوع هدایای مصرفی و هدایای غیر مصرفی قابل تقسیم است . استرداد هدایای نامزدی در مورد این دو دسته هدایا متفاوت است.

طبق ماده 1037 قانون مدنی، تفاوتی در هدیه دهنده نیست، همچنین همه هدایا  آنها قابل مطالبه نیست. بلکه تنها تحت شرایطی، طرف اهداکننده می تواند آن ها را مطالبه کند.

شرایط پس گرفتن هدایای دوران نامزدی

در صورت به هم خورده وصلت، هدایایی که هریک از طرفین به طرف دیگر یا پدر و مادر او داده است قابل مطالبه و پس گرفتن خواهدبود. البته این هدایا باید به منظور و در راستای وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگری تقدیم شده باشد(مثلا هدیه ای برای تولد ). این هدایا دو حالت دارن که در ذیل به آن میپردازیم :

1_ هدایای مصرف نشدنی:

هدایایی که طبق عرف نگه داشته میشوند مثل جواهرات، اگر خود هدایا موجود باشد، خود قابل مطالبه و پس گرفتن است اما اگر خود هدیه موجود نیست، درصورتی قابل مطالبه است که هدیه گیرنده از قصد آن ها را از بین نبرده باشد، قابل مطالبه نیست ، ولی اگر با قصد آن را از بین برده باشد،قیمت آن قابل مطالبه است.

ازدواج به خاطر فوت خانم یا آقا بهم نخورده باشد.

2_ هدایای مصرف شدنی:

هدایای مصرف شدنی مثل عطر که جزء هدایای مصرف شدنی اند ،قیمت آن قابل مطالبه نیست.

پس گزفتن شیر بها

در صورتی که مرد چیزی به عنوان شیر بها برای ازدواج به زن داده باشد اما این وصلت صورت نگیرد، می‌تواند این مبلغ را از زن پبگیرد.

پس گرفتن هدایا در صورت قوت یکی از نامزدها

اگر یکی از نامزدها فوت کرده باشد، طرف دیگر نمی‌تواند قیمت هدایایی را که به نامزد فوت ‌شده داده است مطالبه کند و فقط در صورتی که خود هدایا موجود باشد، حق مطالبه آنها را خواهد داشت.

صلاحیت رسیدگی به دعاوی ناشی از نامزدی

رسیدگی به دعاوی دوران نامزدی و خسارات ناشی از بر هم زدن آن و استرداد هدیای دوران نامزدی در صلاحیت دادگاه خانواده است.